Mamlakatimizni jadal rivojlantirish islohotlarining yangi bosqichi bilan bog‘liq O‘zbekiston jamiyatini yangilash, «2017-2021 yillarda rivojlanishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasi» ni amalga oshirish; oldinga siljish barchamiz, ayniqsa, yosh avloddan – bugungi va ertangi kunning hal qiluvchi kuchidan faollik talab qiladi. Ta’limni modernizatsiya qilishning muvaffaqiyati, birinchi navbatda, o‘qituvchilar, ularning malakasi va kasbiyligiga bog‘liq. Zamonaviy universitet professional bilimdon, mustaqil fikrlaydigan o‘qituvchi, shuningdek, psixologik va texnologik jihatdan amalda insonparvarlik qadriyatlarini amalga oshirishga muhtoj. Bu innovatsion jarayonlarda mazmunli ishtirok etishga qodir bo‘lgan o‘qituvchi bo‘lishi kerak. Zamonaviy iqtisodiyot, ilm – fan, madaniyat, texnika va texnologiyalar asosida oliy ta’lim tizimini rivojlantirish, faoliyat yuritish va takomillashtirishning muhim sharti-o‘qituvchining ta’lim jarayoniga integratsiyalashishga tayyorligi. Ustoz-shogird « mentorlik maktabi yosh o‘qituvchiga tajribali murabbiy tomonidan zarur ko‘mak, o‘qitish ko‘nikmalariga ega bo‘lish va ish joyida shoshilinch amaliy yordam ko‘rsatishi mumkin. Bunday qarorga bo‘lgan ehtiyoj »Ustoz-shogird« murabbiylik tizimini shakllantirdi, bu esa katta miqdordagi bilimlarni o‘zlashtirish, hayotiy vakolatlarni ishlab chiqish, kasbiy tayyorgarlik va ishlab chiqarish munosabatlarini o‘rnatish qobiliyatiga yordam beradi. Biz »Ustoz-shogird» murabbiylik maktabi hamkorlik pedagogikasi yo‘nalishi bo‘yicha faoliyat olib borishiga ishonamiz, bu yosh pedagogning tajribali ustoz (murabbiy) bo‘lgan tandemdagi ishidir. Bu murabbiylik maktab uslubiy muhtoj yosh bilan katta hamkasbi ishini o‘z ichiga oladi, ilmiy, va professional yordam va qo‘llab-quvvatlash. Bu orqali amalga oshirish mumkin: – universitetda yosh o‘qituvchilarning kasbiy darajasi va malakasini oshirish; – yosh mutaxassis-pedagoglarda ta’lim faoliyatiga ijobiy munosabatni rivojlantirish; – pedagogik faoliyatda jadal moslashish va kutilgan natijalarga erishish imkoniyati; – universitetda ta’lim jarayonining sifatini oshirishga ko‘maklashish. Ushbu tizim yosh o‘qituvchiga oliy ta’lim tizimining barcha tuzilmalari va bo‘linmalari faoliyati bilan tanishishga yordam beradigan yo‘l xaritasidir. Bu taqlid qilish va pedagogik faoliyatni tashkil etishning namunasi va yosh o‘qituvchini rag‘batlantirish jarayoni. Ustoz-shogird » murabbiylik maktabi boshqaruv ko‘nikmalarini rivojlantirish, amaliy tajribaning kamchiliklarini bartaraf etish, yosh o‘qituvchining shaxsiy fazilatlarini shakllantirish, amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishning uslubiy bazasini takomillashtirishga yordam beradi. Ustoz va shogirdlar fakultet talabalari bilan katta ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlar olib bormoqda. Bu davra suhbatlari, bahs-munozaralar, zamonamizning dolzarb masalalari bo‘yicha taqdimotlar o‘tkazish, teatrlar, muzeylar, ko‘rgazmalar, madaniyat va aholi dam olish markazlari kabi madaniyat va san’at muassasalariga birgalikda tashrif buyurishdir. «Ustoz-shogird» murabbiylik maktabi oliy ta’lim sohasida yosh professional kadrlar tayyorlashga katta hissa qo‘shishi va yaxshi natijalarga erishishi mumkin.

Baxtiyor QAYUMOV,
 Islom Karimov nomidagi ToshDTU Olmaliq filiali dotsenti

Kelajak avlod salomatligini belgilovchi omillar orasida millat irsiyati ya’ni genofondi hamda bugungi avlodning unga munosabati hal qiluvchi ahamiyatga ega. Olimlarning ta’kidlashicha, millat irsiyatining qudratli bo’lishini, irsiy kasalliklarning nasldan-naslga o’tgan sari kamayishini ta’minlash borasidagi vazifalar orasida qarindosh-urug’lar o’rtasidagi nikohni kamaytirish muammosi yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. O’tmishda ota-bobolarimiz nikohdan oldin quda tarafning yetti pushtini surishtirishi bejizga bo’lmagan.
Qon-qarindoshlik nikohi masalasida, afsuski, Respublikamiz aholisi ham istisno emas. Binobarin, O’zbekiston Respublikasi Oila Kodeksining 117-moddasida har ikkala yosh nikohdan avval tibbiy ko’rikdan o’tishi va tibbiy tashxislardan o’zaro xabardor bo’lishlari shart deb belgilangan. Bizning fikrimizcha, ushbu modda qon-qarindoshlik nikohi masalasini ham qamrab olsa maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Olimlarning tadqiqotlariga ko’ra, qarindoshlik nikohining vujudga kelishiga millatlar, urug’larning geografik joylashuvi va o’zaro adovat, diniy qarashlar asosida kelishmasligi yoki iqtisodiy aloqalarning yo’qligi kabi izolyatsiyalovchi sabab bo’lishi mumkin ekan. Statistik ma’lumotlarga murojaat etsak, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda qarindoshlik nikohining salmog’i birmuncha past ko’rsatkichga ega. Masalan: Yevropa, Shimoliy Amerika davlatlarida 2,5% ni tashkil etadi. Osiyo qit’asi bo’yicha bu ko’rsatkich o’rtacha 9-10, Gvineyada o’rtacha 39,3  tual darajasi va ijtimoiylashuvi sust ekanligi va turli nasliy kasallliklarga moyil ekanligi ilmiy jihatdan isbotlangan. Qarindoshlik nikohi zaminida nasl qoldirish masalasi borgan sari cheklanib boradi va oqibatda avlodlar nobud bo`lish darajasi yuqori ko`rsatkichga ko`tarilishi mumkin. Dunyoning turli qit`alarida yashovchi kichik qabilalar odatda cheklangan maydonlarda hayot kechirib, geografik joylashishiga, urf-odatlariga binoan o`zga qabilalar bilan adovatda yashaydilar yoki muloqat qilmaydilar. Bunday guruhlar “izolyatorlar” deb atalib, ular son jihatidan 1500 dan kam bo`lmagan aholini tashkil etadi. Mazkur guruhda yaqin qarindoshlik nikohining salmog`i yuqori bo`lishi tabiiydir. Nasl qoldirishga esa avlodlar borgan sari biologik kodlanish asosida cheklanadi va oqibatda avlodlarning bog`lovchi nasl zanjirining uzilishiga olib keladi.
Yuqorida keltirilgan dalillar asosida shuni ta`kidlashimiz lozimki, millat ichida, jamiyatda yaqin qarindoshlar orasida tuziladigan nikohlarning salmog`i qanchalik ko`p bo`lsa, kelajakda avlodlarning nasl qoldirishi biologik jihatdan kodlanib shaxslarning imkoniyat darajasi cheklanib boradi.
Mamlakatimizda bolalarning sog`lom biologik omili poydevoriga tarbiya binosini barpo etar ekanmiz, avvalombor jamiyatimizning boshlang`ich bo`g`ini hisoblangan oilani tashkil etishga dolzarb masala sifatida qarashimiz lozim.  Bu borada maktab psixologlari, pedagoglar, tibbiyot hodimlari va mahalla faollari tomonidan ota-onalar orasida keng tashviqot ishlariga e`tibor berilishi kerak. Binobarin, millatimiz kelajagi va davlatimiz ravnaqi hamda buyukligi bo`lg`usi buyuk insonlarga uzviy bog`liq.

Baxtiyor QAYUMOV,
 Islom Karimov nomidagi ToshDTU Olmaliq filiali dotsenti